Dung sai hình học trong cơ khí

1. Dung sai hình học là gì?

Dung sai hình học là một khái niệm quan trọng trong thiết kế và gia công cơ khí, đóng vai trò quyết định trong việc đảm bảo chất lượng và độ chính xác của các chi tiết trong quá trình sản xuất. Dung sai hình học không chỉ liên quan đến các sai lệch về kích thước mà còn bao gồm cả các sai lệch về hình dạng, vị trí và hướng của các chi tiết.

Trong thực tế khi chế tạo, không có chi tiết nào đạt độ hoàn hảo tuyệt đối. Luôn tồn tại độ cong nhẹ, mặt không phẳng hoàn toàn, lỗ hơi lệch, mặt không vuông góc tuyệt đối, trục hơi đảo khi quay.

Dung sai hình học quy định mức sai lệch cho phép của các yếu tố trên về hình dạng và vị trí của các chi tiết. Bao gồm nhiều yếu tố như: độ thẳng, độ vuông góc, độ tròn, độ song song, độ đồng tâm, v.v. Mục tiêu của dung sai hình học là kiểm soát các sai lệch này sao cho các chi tiết trong bộ sản phẩm có thể lắp ráp được chính xác, hoạt động ổn định và hiệu quả. Cùng Cammech điểm qua các loại dung sai hình học qua bài viết này.

2. Ký hiệu cách ghi và ý nghĩa của các loại dung sai hình học

1. Độ thẳng

Đường kẻ thẳng: Biểu thị yêu cầu một trục hoặc bề mặt phải có dạng thẳng tuyệt đối trong phạm vi xác định.

2. Độ phẳng

Độ phẳng (hình bình hành): Yêu cầu toàn bộ bề mặt phải nằm trong cùng một mặt phẳng, không được nhấp nhô hoặc cong vênh.

3. Độ tròn

 Hình tròn: Áp dụng cho các bề mặt quay như trụ, nón hoặc cầu, yêu cầu hình học tại mọi mặt cắt qua trục quay phải là hình tròn đồng tâm.

4. Độ trụ

 Hình trụ (mặt cắt): Biểu thị rằng toàn bộ mặt ngoài hoặc trong của chi tiết có dạng hình trụ chuẩn, với khoảng cách đều nhau từ tâm trục tại mọi mặt cắt.

5. Độ song song

Đường song song: Tất cả các điểm trên một đường thẳng, mặt hoặc trục phải song song hoàn toàn với mặt phẳng

6. Độ vuông góc

 Đường vuông góc: Bề mặt, đường hoặc trục cần có góc 90 độ tuyệt đối so với mặt chuẩn hoặc trục chuẩn đã xác định.

7. Độ đồng tâm

Đồng tâm: Hai hoặc nhiều yếu tố hình học phải có cùng trục trung tâm xoay, đảm bảo tính đồng trục.

8. Độ đối xứng

Tính đối xứng: Chi tiết được yêu cầu phân bố đều qua mặt phẳng đối xứng chuẩn, nhằm đảm bảo cân bằng hình học.

9. Độ đảo hướng kính

Độ đảo (mũi tên đi lên): Mô tả mức độ lệch hình học của bề mặt khi quay quanh trục tham chiếu, thường áp dụng cho các chi tiết quay tròn.

10.  Độ đảo mặt đầu toàn phần

Độ đảo toàn phần: Kiểm soát toàn bộ sai lệch của bề mặt qua toàn bộ vòng quay, đảm bảo bề mặt quay đều và chính xác.

11. Độ lệch cung tròn

Cho phép sai số hình học theo đường biên, có thể áp dụng một hoặc cả hai phía so với biên dạng chuẩn theo chiều dọc của chi tiết.

12. Sai lệch vị trí

Chỉ vùng cho phép mà trục hoặc mặt phẳng trung tâm của chi tiết được đặt, nhằm đảm bảo tính chính xác trong lắp ghép.

13. Độ dốc

Độ dốc: Cho biết bề mặt hoặc trục phải tạo một góc xác định so với chuẩn tham chiếu.

Việc nắm vững các ký hiệu trên là nền tảng không thể thiếu trong quy trình thiết kế – gia công – kiểm tra sản phẩm cơ khí, không chỉ giúp tiết kiệm thời gian mà còn đảm bảo chất lượng và độ chính xác trong sản xuất. Ký hiệu được tiêu chuẩn hóa theo hệ thống ISO, ASME, JIS hoặc DIN. Đọc đúng ký hiệu cũng đồng nghĩa với việc hiểu rõ đặc tính công nghệ và yêu cầu gia công chi tiết mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình sản xuất.

Xem thêm các bài viết kỹ thuật hay tại: Góc kỹ thuật Cammech - Thủ thuật CAD CAM CNC

Chúc các bạn thành công!